نفس مُلهَمِه: نفسی که خداوند شر و خیرش را به او الهام کرده: «وَ نَفسٍ وَ ما سَوّیها فَاَلهَمَها فُجُورَها وَ تَقویها.»1

 2- نفس مُسَوَّله: نفسی که به وسوسه نیروهای شیطانی دچار می شود: « بَل سَوَّلَت لَکُم اَنفُسُکُم اَمراً » « هوسهای نفسانی شما این کار را برای شما آراسته » ( از ریشه‌ی سُؤل بر وزن فُعل ) تسویل یعنی ترغیب و تشویق نسبت به امری که فرد به آن حریص است .

3-  نفس امّاره : نفسی که به بدیها بسیار فرمان می دهد: «وَ ما اُبَرِّیُ نَفسی اِنَّ النَّفسَ لَاَمّارَةٌ بِالسُّوءِ اِلّا ما رَحِمَ رَبّی؛ من هرگز خودم را تبرئه نمی کنم که نفس (سرکش) بسیار به بدیها امر می کند، مگر آنچه را پروردگارم رحم کند.»

4- نفس لوّامه: نفسی که از آن به عنوان وجدان اخلاقی یاد می شود که هم انسان را به سمت کارهای مفید می کشاند و هم از اعمال زشت باز می دارد: «وَ لا اُقسِمُ بِالنَّفسِ اللَّوّامَةِ؛ سوگند به نفس لوامه و وجدان بیدار و ملامتگر.»

5-  نفس مطمئنه: نفسی که با علاقه مندی به یاد پروردگارش سکونت یافته و به آنچه او راضی است رضایت می دهد؛ و در نتیجه، خود را بنده ای می بیند که مالک هیچ خیر شر و نفع و ضرری برای خود نیست؛ و نیز دنیا را زندگی ای مجازی و داشتن و نداشتن و نفع و ضرر آن را امتحان الهی می داند؛ و در نتیجه، اگر غرق در نعمت دنیایی شود، به طغیان و گسترش فساد و عُلوّ و استکبار تن نمی دهد و اگر دچار فقر و ناداری شود، این تهی دستی و بازی روزگار او را به کفر و توجه به غیر خدا وا نمی دارد؛ خلاصه اینکه از صراط مستقیم منحرف نمی شود. این است حالت صاحب نفس مطمئنه. «یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیة مرضیة»